Η πύλη από την οποία ο Χάνδακας επικοινωνούσε με τη δυτική Κρήτη έχει, επάνω από το θύρωμα της εξόδου, εντοιχισμένες ανάγλυφες πλάκες με το φτερωτό Λέοντα του Αγίου Μάρκου, τη μορφή του Παντοκράτορα με την επιγραφή στα ελληνικά "ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ' και το στέμμα του δόγη της Βενετίας Pietro Loredan (1567-1570). Το όνομά της, όπως και του ομώνυμου προμαχώνα, οφείλεται στη μικρή εκκλησία του Παντοκράτορα που βρισκόταν στο εσωτερικό της οχύρωσης, πολύ κοντά στην πύλη.
Η κάτοψη της Πύλης παρουσιάζει μια ιδιομορφία μοναδική σε ολόκληρη την οχύρωση. Είναι η μόνη περίπτωση κατά την οποία εμφανίζεται να επικοινωνεί μια διάβαση με πολιτικό χαρακτήρα με μια άλλη, της οποίας ο ρόλος είναι αποκλειστικά στρατιωτικός. Από έναν ενιαίο χώρο με μήκος 21,90 μ., πλάτος 7,80 μ. και ύψος 7,80 μ. ξεκινούσαν δυο επιμήκεις θολοσκεπείς διάδρομοι. Από αυτούς ο πρώτος, έχοντας νοτιοδυτική κατεύθυνση, εξυπηρετούσε την κίνηση των πολιτών. Οδηγούσε, με ελαφριά ανηφορική κλίση, στην έξοδο της πύλης, που ανοιγόταν κάτω από τη νότια χαμηλή πλατεία, απέναντι από την ανατολική πλευρά του νότιου orecchione του Προμαχώνα Παντοκράτορα. Ο δεύτερος θολοσκεπής διάδρομος είχε αποκλειστικώς στρατιωτικό ρόλο. Με δυτική κατεύθυνση και ανηφορική κλίση οδηγούσε στη νότια χαμηλή πλατεία του ομώνυμου προμαχώνα. Επειδή όμως δεν ήταν δυνατόν να εμπλέκεται η κίνηση των στρατιωτικών σωμάτων με την κίνηση των πολιτών, οι άξονες των δυο κινήσεων απομονώθηκαν.
Η πρόσοψη της πύλης, έργο που αποδίδεται στο μεγάλο αρχιτέκτονα Michele Sanmicheli, έχει κατασκευαστεί από λιθοδομή στον τύπο της "αγροτικής λιθοδομής". Η διάρθρωσή της έχει γίνει με αυστηρούς άξονες συμμετρίας.
Η πύλη χρησιμοποιήθηκε μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα και κατά τη διάρκεια Τουρκοκρατίας. Οι βαριές θύρες της έκλειναν με τη δύση του ηλίου, και όποιος δεν προλάβανε να μπει, περνούσε τη νύχτα του έξω από το Ηράκλειο, και περίμενε την ανατολή του ηλίου που άνοιγαν και πάλι.
Με την πάροδο των χρόνων, την αύξηση του πληθυσμού και της εμπορευματικής κίνησης που σημειωνόταν στην περιοχή, διαπιστώθηκε ότι η πύλη δεν μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες διακίνησης των ανθρώπων, και έτσι αποφασίστηκε να διανοιχθεί μια δεύτερη είσοδος από ένα ρήγμα που είχε
σημειωθεί στο γειτονικό τμήμα του τείχους, το οποίο τελικά διανοίχθηκε, και έτσι διαμορφώθηκε η είσοδος που μέχρι και σήμερα όλοι γνωρίζουμε ως Χανιώπορτα, η οποία τελικά και αντικατέστησε την παλιά πύλη.
Δυστυχώς όμως σήμερα ο κίνδυνος κατάρρευσης της πύλης του Παντοκράτορα είναι κάτι παραπάνω από υπαρκτός. Η προμετωπίδα της πύλης εμφανίζει κλίση 38 μοιρών, με αποτέλεσμα κανείς να μην είναι σε θέση να εγγυηθεί για το πώς θα συμπεριφερθεί το μνημείο σε περίπτωση εκδήλωσης σεισμικής δραστηριότητας.
Δασκαλάκη Ειρήνη
Παπουτσάκη Μαρία
