Στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης

Ο κύριος Ζαχαρίας Κυπριωτάκης μας υποδέχτηκε στο αγρόκτημα του ΑΤΕΙ Κρήτης. Ξεκίνησε μιλώντας στα παιδιά για τη σημασία των

φαρμακευτικών φυτών και για

 τα ενδημικά της Κρήτης, σ΄ ένα πολύ ωραίο περιβάλλον, κάτω από τη σκια των δέντρων. Παραθέτουμε μερικές από τις πολύ χρήσιμες επισημάνσεις του:

"Θα σας πω μερικές απλές ορολογίες, για να ξέρετε όταν διαβάζετε τι εννοούμε ενδημικό φυτό και τι ντόπιο. Κατ’ αρχήν να πούμε ότι όλα τα φυτά που υπάρχουν στη γη, χωρίζονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες: αυτά που φυτρώνουν μόνα τους, τα αυτοφυή δηλαδή και αυτά που φυτεύει ο άνθρωπος, τα λεγόμενα καλλιεργούμενα. Όλα τα φυτά είναι χρήσιμα γιατί είναι κρίκος στην αλυσίδα που φτιάχνει το κάθε οικοσύστημα (ο κάθε τόπος με τα έμβια, φυτά ή ζώα που υπάρχουν εκεί).

            Τα αυτοφυή χωρίζονται σε δυο μεγάλες ομάδες: τα φυτά που είναι ντόπια και υπήρχαν πριν ακόμα έρθει ο άνθρωπος, ο οποίος έφερε πολλά φυτά μαζί του, αλλά φυτρώνουν και σε άλλα μέρη του κόσμου και αυτά που φυτρώνουν μόνο στην Κρήτη, τα οποία λέγονται ενδημικά.

Εκτός απ’ αυτά υπάρχουν και τα φυτά «μουσαφίρηδες», τα οποία έφερε ο άνθρωπος, εγκαταστάθηκαν εδώ, έγιναν αυτοφυή και πολλές φορές είναι πιο ισχυρά ακόμα κι από τα ντόπια. Παράδειγμα η ξινίθρα, που είναι φυτό της Νότιας Αφρικής, ήρθε πριν από 150 χρόνια, εγκαταστάθηκε κι έδιωξε τα άλλα. Γι΄ αυτό λοιπόν όταν ο άνθρωπος φέρνει ένα φυτό, ένα έντομο ή ένα ζώο σ΄ έναν τόπο, θα πρέπει να σκέφτεται πολύ τις επιπτώσεις. Πάντα θα πρέπει να ρωτάμε κάποιον ειδικό αν πρέπει να φυτέψουμε σπόρους που φέραμε από το εξωτερικό, κάτι που απαγορεύεται βέβαια, γιατί έχουν συμβεί πολλά προβλήματα. Για παράδειγμα ένα φυτό στο Μαϊάμι, το οποίο έφεραν από τη Βραζιλία, κόντεψε να πνίξει όλες τις λίμνες της περιοχής και έκαναν φοβερές προσπάθειες να φέρουν ένα έντομο να το φάει και να γλιτώσουν απ΄ αυτό το φυτό. Το κάθε οικοσύστημα έχει μια ισορροπία που διαταράσσεται πολύ εύκολα από τις παρεμβά-σεις του ανθρώπου.

Ας πούμε τώρα μερικά πράγματα για τα βότανα, με τα οποία ασχολείστε στην εργασία σας."

ΕΡΩΤ. Ξέρετε παιδιά τι είναι βότανο;

ΜΑΘ. Είναι ένα φυτό με θεραπευτικές ιδιότητες.

Μπράβο, είναι ένα φυτό που μας απαλύνει ή προλαμβάνει διάφορα προβλήματα που έχουμε. Όλα αυτά τα φυτά ο άνθρωπος τα βρήκε από την πρώτη στιγμή που βρέθηκε στη φύση, γιατί τα προβλήματα και οι αρρώστιες υπήρχαν ανέκαθεν στον κόσμο. Βότανο στην αρχαία ελληνική λένε κάθε φυτό κι επειδή παλιά πίστευαν ότι όλα τα φυτά ήταν θεραπευτικά, ονόμασαν τα φαρμακευτικά φυτά βότανα. Έτσι λοιπόν αυτά πέρασαν από στόμα σε στόμα στο λαό και μετά από πολλές χιλιετίες, ισχύουν ακόμα.

Ο Διοσκουρίδης, ένας γιατρός από τη Μ. Ασία που έζησε στα χρόνια του Χριστού, έγραψε ένα βιβλίο «Περί Ύλης Ιατρικής» και περιέγραφε 600 βότανα, τα οποία είχε ζωγραφίσει κιόλας κι έλεγε ποιες ασθένειες θεράπευαν. Αυτό το βιβλίο για 15 αιώνες ήταν το μοναδικό εγχειρίδιο φαρμακολογίας. Βρέθηκε ένα τετράδιο σ΄ ένα χωριό στο Ρέθυμνο, που κάποιος είχε γράψει γύρω στις 150 συνταγές, από τις οποίες οι 100 περίπου προέρχονταν από το Διοσκουρίδη, χωρίς αυτός να έχει διαβάσει ποτέ το σχετικό βιβλίο.

Πέρασαν τα χρόνια κι ο κόσμος θεραπευόταν μ΄ αυτά, αφού δεν υπήρχαν φάρμακα. Όταν πονούσε κάποιος το κεφάλι του πήγαινε στο ποτάμι κι έκοβε ένα κλαράκι από ιτιά, έβγαζε το φλοιό και τα φύλλα, τα έβραζε, τα έπινε και γινόταν καλά. Κι αυτό διότι η ουσία που έχει η ασπιρίνη είναι το σαλυκιλικό οξύ, που βγαίνει από την ιτιά. Μέχρι τη 10ετία του 1950, η γιαγιά μου έβραζε ιτιά. Θα ‘πρεπε λέει όμως η γη να είναι 5 φορές φυτεμένη με ιτιά, χωρίς άλλο δέντρο, για να θεραπεύσει τους πονοκεφάλους των ανθρώπων. Το πρόβλημα αυτό έλυσε η χημεία που παρασκεύασε συνθετικά το σαλυκιλικό οξύ και έφτιαξε την ασπιρίνη.

Έχουν πει ότι γύρω στα 7.000 φάρμακα έχουν βγει από τα βότανα και στη συνέχεια παρασκευάζονται χημικά. Σήμερα έχουμε τη δυνατότητα να αναλύουμε τα βότανα και να βλέπουμε ποια από τα συστατικά τους μας θεραπεύουν και μετά να παρασκευάσουμε π.χ. χάπια. Αυτό βέβαια δεν μπορεί να γίνει πάντα, γιατί ένα βότανο μπορεί να δρα με πολλά συστατικά μαζί και δεν ξέρουμε ποιο είναι το φαρμακευτικό. Δεν είναι πάντα δυνατή δηλαδή η χρήση του χαπιού, έναντι του βοτάνου.

Το περδικούλι, το φυτό που δημιουργεί το πρόβλημα των αλλεργιών είναι ένα θαυματουργό βότανο για τα νεφρά, το ουροποιητικό σύστημα. Εξέτασαν το φυτό και βρήκαν ότι το κύριο συστατικό του είναι νιτρικό κάλιο, το οποίο όμως είναι δηλητηριώδες (το λίπασμα για τα φυτά). Είναι ένα παράδειγμα φυτού, από το οποίο δεν μπορεί να φτιαχτεί χάπι.

Θα σας πω ένα παράδειγμα σχετικό με τα βότανα και το πώς μπορεί να βγει ένα φάρμακο: Η γιαγιά μου έβαζε ένα βότανο σ΄ ένα μπουκάλι με λάδι, το άφηνε 40 μέρες στον ήλιο και το λάδι από πράσινο γινόταν κόκκινο. Μας έβαζε στις πληγές και μέσα σε τρεις μέρες αυτές έκλειναν. Το έστειλα στην Ελβετία, σε ειδικό εργαστήριο αναλύσεως βοτάνων, δοκίμασαν τις ουσίες που βρήκαν και έβγαλαν δυο αντιβακτηριοκτόνα και δυο αντικαρκινικά φάρμακα. Μέχρι να κυκλοφορήσει βέβαια το φάρμακο θα περάσουν αρκετά χρόνια.

Έχετε υπόψη ότι όλα τα φάρμακα που χρησιμοποιούμε, μετά από κάποιο διάστημα δεν επιδρούν γιατί το μικρόβιο συνηθίζει το φάρμακο. Αυτό το διάστημα έχουμε μεγάλο πρόβλημα με σταφυλόκοκκους και πρέπει να βρίσκουμε καινούργια κόλπα για να καταπολεμούμε την ανθεκτικότητα των μικροβίων. Ένα γραμμάριο χώματος έχει γύρω στα 5 με 6 εκατομμύρια μικρόβια. Ο τέτανος είναι ένα μικρόβιο που βρίσκεται στο χώμα, γι΄ αυτό κάνουμε και τα εμβόλια σε μικρή ηλικία για να προστατευτούμε απ΄ αυτόν.

Παλιά, που δεν υπήρχαν φάρμακα, όλα αυτά τα προβλήματα τα λύναμε με τα διάφορα βότανα. Όταν πάθαινε όμως κάποιος πνευμονία, δεν μπορούσε να γιατρευτεί μ΄ αυτά. Τα βότανα λοιπόν βοηθούν και λύνουν ορισμένα προβλήματα και ίσως κάποια που δεν μπορούν να λύσουν τα φάρμακα, γιατί είναι δύσκολη η χρήση τους λόγω των πολλών παρενεργειών τους.

ΜΑΘΗΤ.:  Μήπως ξέρετε πότε ακριβώς ανακάλυψαν οι άνθρωποι τις ιδιότητες των βοτάνων;

ΑΠΑΝΤ.: Από την πρώτη μέρα που δημιουργήθηκε ο άνθρωπος. Δεν είχε τι άλλο να κάνει και δοκιμάζοντας διάφορα βότανα απέκτησε εμπειρίες.

 ΜΑΘΗΤ.:  Τα βότανα που έχουμε εδώ τα στέλνουμε στο εξωτερικό για να δούμε τι περιέχουν;

ΑΠΑΝΤ.: Κι εδώ και στην Αθήνα και στο εξωτερικό έχουμε αναλυτικά μηχανήματα. Στο εξωτερικό στέλνουμε τις δύσκολες αναλύσεις.

ΜΑΘΗΤ.:  Μπορείτε να μας πείτε πόσα ενδημικά έχουμε στην Κρήτη;

ΑΠΑΝΤ.: Στην Κρήτη έχουμε 190 ενδημικά, είδη και υποείδη, αλλά κάθε μέρα αυτό το νούμερο αλλάζει, διότι ανακαλύπτουμε καινούρια ή βρίσκουμε το φυτό σε κάποια άλλη περιοχή οπότε παύει να είναι ενδημικό. Έχουμε και γύρω στα 1800 αυτοφυή φυτά. Μεγάλος αριθμός για το νησί, αν σκεφτούμε ότι η Αγγλία έχει λίγο παραπάνω από την Κρήτη κι αυτό οφείλεται στο ότι η Κρήτη δεν είχε ποτέ παγετώνες και βρίσκεται σε σημείο που δέχεται σπέρματα από τρεις ηπείρους.

ΜΑΘΗΤ.:  Θα μας πείτε πόσα φυτά υπάρχουν στην Ελλάδα;

ΑΠΑΝΤ.: Είμαστε πολύ τυχεροί στη χώρα μας διότι έχουμε ένα σπουδαίο θησαυρό, αυτή τη μεγάλη ποικιλότητα. Σκεφτείτε ότι ολόκληρη η Ευρώπη έχει 12.000 είδη φυτών και η Ελλάδα έχει τα μισά, περίπου 6.000. Απ΄ αυτά το 1/6 είναι ενδημικά, περίπου 1.000 φυτά. Αυτό οφείλεται όπως είπαμε στην αδιατάρακτη γεωλογική μας ιστορία, δεν είχαμε πολλούς παγετώνες που ήταν μέσο καταστροφής των φυτών, διότι πάγος κάλυπτε όλη την επιφάνεια της Ευρώπης μέχρι και το ύψος της Βουλγαρίας. Και μιλάμε για τους τελευταίους παγετώνες που ήταν πρόσφατα, πριν από 10.000 χρόνια. (Εδώ ήταν έντονα τα σχόλια των παιδιών για το χαρακτηρισμό πρόσφατα και ο κ. Κυπριωτάκης προσπάθησε να εξηγήσει τι σημαίνει πρόσφατα γεωλογικά, αφού ένα εκατομμύριο χρόνια είναι ένα δευτερόλεπτο για τη γεωλογία). Όταν λέμε ότι η Κρήτη αποκόπηκε από τη Μ. Ασία πριν 5.000.000 χρόνια, θεωρείται νέο νησί για τη γεωλογία. Επίσης βυθίστηκε τρεις φορές μέχρι να βγει στην επιφάνεια και η τελευταία ανάδυση έγινε πριν 23.000.000 χρόνια.

            Θα ήθελα εδώ να πω ότι η χλωρίδα της Κρήτης δεν έχει πολύ σχέση με αυτήν της υπόλοιπης Ελλάδας και της Ευρώπης, διότι πάντα ήταν αποκομμένη απ΄ τη θάλασσα, ενώ συνδεόταν μέσω Καρπάθου και Ρόδου με τη Μικρά Ασία. Γι΄ αυτό η χλωρίδα της Κρήτης έχει καταγωγή Μ. Ασίας.

            Έχουμε λοιπόν μια σπουδαία κληρονομιά, την οποία πρέπει να διατηρήσουμε. Δηλαδή ένα σπάνιο φυτό, προσπαθούμε να το σώσουμε και πώς θα γίνει αυτό;

ΜΑΘΗΤ.:  Να το καλλιεργήσουμε;

            Υπάρχουν δυο-τρεις τρόποι. Διάσωση στον τόπο που βρίσκεται όπου θα πρέπει να αποφύγουμε πυρκαγιές, τα πολλά ζώα και να μην το κόβουμε. ’λλος τρόπος είναι η διάσωση σε βοτανικούς κήπους ή στους κήπους μας, μέσω των ειδικών που πολλαπλασιάζουν τα σπάνια φυτά. Σήμερα καλλιεργούμε κύτταρα και από ένα πολύ μικρό βλαστό μπορούμε να φτιάξουμε χιλιάδες φυτά. ’λλος τρόπος διατήρησης είναι τα σπέρματα σε τράπεζα γενετικού υλικού. Η τράπεζα είναι ειδικά ψυγεία όπου με χαμηλή θερμοκρασία και υγρασία διατηρούνται τα σπέρματα, χωρίς να χάσουν τη βλαστική τους ικανότητα, διότι τα σπέρματα δεν αντέχουν πολλά χρόνια.

ΜΑΘΗΤ.:  Εδώ στην Κρήτη πόσα σπάνια ενδημικά υπάρχουν;

ΑΠΑΝΤ.: Από τα 190 ενδημικά που έχουμε, 50 με 60 είναι κινδυνεύοντα, σε διάφορους βαθμούς κινδυνότητας. Λέγαμε ότι ένα φυτό, ένας αστράγαλος, έχει εξαφανιστεί και τελικά το βρήκαμε ξανά στη Δίκτη, μετά από 150 χρόνια. Πολλά φυτά βρίσκονται σε μικρό αριθμό, δηλαδή 10-20 άτομα.

ΜΑΘΗΤ.:  Ποιο φυτό κινδυνεύει περισσότερο;

ΑΠΑΝΤ.: Λέγεται κονβόλβουλος ο αργυρόθαμνος που είναι μόνο 6 άτομα στη φύση. Είχα φέρει δυο άτομα εδώ, στον κήπο και τα ξεπάτωσαν οι εργάτες, χωρίς να γνωρίζουν τη σπουδαιότητά του. Ευτυχώς όμως διατηρήσαμε μερικά φυτά στα Χανιά, όπου είχα δώσει. Γι΄ αυτό λοιπόν όταν έχουμε ένα σπάνιο είδος, δεν πρέπει να το έχουμε κατ΄ αποκλειστικότητα. Πρέπει να δίνουμε και στους φίλους μας, ώστε αν το χάσουμε εμείς να διατηρηθεί από κάποιον άλλο.

ΜΑΘΗΤ.:  Κάνετε περιφράξεις για να προστατέψετε κάποια φυτά;

ΑΠΑΝΤ.: Κάνουμε, αλλά δεν έχουν πάντα επιτυχία, γιατί γίνονται στόχος για τους κακόβουλους ανθρώπους που μπαίνουν να το καταστρέψουν, ενώ χωρίς περίφραξη δεν θα το γνώριζαν.

ΜΑΘΗΤ.:  Έχετε φέρει πολλά είδη  υπό εξαφάνιση στον κήπο σας;

ΑΠΑΝΤ.: Ναι, έχουμε κάνει ένα μικρό βοτανικό κήπο στο Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων, όπου είναι φυτεμένα γύρω στα 70 σπάνια είδη και βάλαμε αρκετά σπέρματα στην τράπεζα γενετικού υλικού.

            Γι΄ αυτό λοιπόν παιδιά, να ζητάτε από τους ειδικούς τέτοια φυτά για τον κήπο σας και να δίνετε και σε φίλους σας. Όταν βγαίνετε στην εξοχή να μην κλοτσάτε όποιο φυτό βρίσκεται μπροστά σας γιατί δεν ξέρετε αν είναι σπάνιο ή αν έχει μια σπουδαία ιδιότητα.

ΜΑΘΗΤ.:  Τα δηλητηριώδη φυτά έχουν φαρμακευτικές ουσίες;

ΑΠΑΝΤ.: Πολλά φάρμακα έχουν βγει από δηλητήρια, όπως η δικιταλίνη που βγαίνει από το φυτό δακτυλίτιδα και ένα mg γίνεται φάρμακο για την καρδιά, αν πάρουμε όμως παραπάνω γίνεται δηλητήριο. Έτσι λοιπόν ορισμένα βότανα αν τα χρησιμοποιήσουμε σωστά μας κάνουν καλό, ενώ με λάθος χρήση γίνονται δηλητηριώδη.

             Στη συνέχεια ο κ. Κυπριωτάκης μας ξενάγησε στους χώρους του αγροκτήματος. Μας έδειξε μερικά βότανα που υπήρχαν εκεί και μας μίλησε για τις ιδιότητές τους.

Ριζάρι εκτός από βότανο είναι και βαφικό φυτό, έβαφαν παλιά τα υφάσματα κόκκινα και κίτρινα μ΄ αυτό. Η ρίζα του βρασμένη σπάει την πέτρα στα νεφρά.

Γλυκύρριζα, έχει μια ρίζα χοντρή που αν τη μασήσετε είναι 6 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη. (Τα παιδιά βέβαια δοκίμασαν). Όταν μασάμε γλυκύρριζα κάνει καλό στο στομάχι και μ΄ ένα φασκόμηλο μαζί σταματά η καταρροή της μύτης. Μπορούμε λοιπόν να βράζουμε και να πίνουμε όταν έχουμε πρόβλημα, όχι όμως πολύ γιατί όπως όλα τα βότανα έχει παρενέργειες.

Δάφνη: Περισσότερο αρτυματικό (για το φαγητό), παρά βότανο. Κάνει καλό όμως και στο πεπτικό μας σύστημα, βοηθά στην πέψη.

Μυρτιά: Στα χωριά, όταν δεν υπήρχαν γιατροί, κοπάνιζαν μυρτιά και φασκόμηλο κι έβαζαν στον αφαλό των νεογέννητων (όταν τον έκοβαν), γιατί έχει αντισηπτικές ιδιότητες. Επίσης αν φάμε μύρτα ή μασήσουμε φύλλα, έχουμε καλύτερη (πιο ευκρινή) όραση.

Έβενος: Ενδημικό της Κρήτης, που δεν έχει φαρμακευτικές ιδιότητες, κάνει όμως καλό στα κουνέλια όταν έχουν διάρροιες.

Λεβάντα: Διώχνει το σκώρο.

Ρίγανη: Για κρυολογήματα, πονόλαιμο, διάρροιες, είναι πολύ σπουδαίο φυτό η ρίγανη.

Απήγανος: Μην αγγίζετε εδώ γιατί είναι ο ξορκισμένος, ο απήγανος. Όταν μυρίσει έγκυος γυναίκα μπορεί να αποβάλλει.

            Μαζέψαμε όλα τα παραπάνω φυτά για να τα αποξηράνουμε για τη συλλογή μας καθώς και δυόσμο, βασιλικό, δενδρολίβανο και διάφορα άλλα.

  περιεχόμενα

επόμενη σελίδα